Trái nhàu, còn được gọi là “noni” trong tiếng Anh, là quả của cây nhàu (Morinda citrifolia), một loài cây thuộc họ Cà phê (Rubiaceae). Cây nhàu phát triển chủ yếu ở vùng nhiệt đới và được tìm thấy ở nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam, Ấn Độ, Thái Lan, và các đảo Thái Bình Dương.
Trái nhàu là gì?
Đặc điểm của cây trái nhàu
- Cây nhàu thuộc họ Cà phê, còn được gọi là cây ngao, nhàu rừng hay nhàu núi. Đây là một loại cây thân gỗ, cao khoảng 6-8 mét. Thân cây có hình dáng nhẵn, cành hơi dẹt, với rãnh màu lục hoặc nâu nhạt.
- Lá của cây nhàu thường mọc đối xứng, có hình dạng bầu dục hoặc hình trứng.
- Hoa của cây mọc tại kẽ lá, ban đầu có màu trắng sau chuyển sang màu vàng nhạt.
- Quả của cây nhàu có hình dạng trứng hoặc hình cầu, bên trong có nhiều quả hạch dính vào nhau. Khi chín, quả thường có màu vàng nhạt.
Thành phần hoạt chất có trong trái nhàu
Trong các phần của cây nhàu, chúng ta có thể tìm thấy các hoạt chất sau:
- Vỏ rễ nhàu chứa moridon, axit rubicloric, alizarin methyl ether và một số chất của hợp chất anthraquinon.
- Lá nhàu chứa iridoid glycosid chống virus, chống viêm, bảo vệ gan và kháng khuẩn.
- Quả nhàu bao gồm các thành phần như damnacanthal, tinh dầu, rutin, axit asperuloside, nhiều nguyên tố vi lượng, trong đó có selen.
Công dụng của cây nhàu
Công dụng cây nhàu theo Đông y:
- Lá nhàu giúp trị mụn nhọt, làm thuốc bổ và chữa chứng lỵ
- Quả nhàu có tác dụng nhuận tràng, giảm ho, lợi tiểu, hoạt huyết, điều kinh, kích thích tiêu hóa nên được dùng để trị táo bón, hạ sốt, chữa ho hen, tiểu tiện không thông,…;
- Rễ nhàu giảm đau xương khớp, điều kinh, chỉ thống, hoạt huyết, nhuận tràng, trị tăng huyết áp, bồi bổ cho phụ nữ sau sinh, và được dùng để nhuộm vải.
Công dụng của cây nhàu theo Y Học Hiện Đại:
- Quả nhàu giúp điều trị cao huyết áp, béo phì, tiểu đường, bệnh tim, suy nhược và đau nhức cơ thể,…;
- Nước ép từ quả nhàu có tác dụng cải thiện cơn đau gây ra bởi các bệnh mãn tính như bệnh tim mạch, ung thư, viêm khớp,…;
- Hợp chất proxeronine trong quả nhàu giúp thúc đẩy các tế bào trong cơ thể chống lại tình trạng nhiễm trùng và giúp giảm đau hiệu quả
- Cây nhàu giúp hạ huyết áp, an thần, nhuận tràng và lợi tiểu nhẹ
- Công dụng của trái nhàu là kích thích tiêu hóa, tăng khả năng hấp thu vitamin, khoáng chất,… Nhờ chứa hàm lượng chất chống oxy hóa dồi dào, quả nhàu giúp tiêu diệt các gốc tự do gây hại cho cơ thể
- Cây nhàu có tác dụng chống viêm đối với một số bệnh lý xương khớp như bệnh viêm khớp mãn tính và hội chứng ống cổ tay
- Quả nhàu giúp giảm vết sưng bỏng hoặc giảm đau do chấn thương
- Damnacanthal có trong dịch chiết quả nhàu có thể ức chế tế bào ác tính, giảm lưu lượng máu đến khối u, giúp thu nhỏ kích thước các khối u ác tính;
- Dịch chiết từ quả nhàu ức chế quá trình tiết dịch ở niêm mạc dạ dày, hỗ trợ điều trị viêm dạ dày, trào ngược axit dạ dày,…
Với những công dụng trên, các bộ phận của cây nhàu đã được tận dụng để điều trị các bệnh như: Băng huyết, tiểu đường, cao huyết áp, cảm mạo, hen suyễn, viêm phế quản, nhức mỏi xương khớp,… Đồng thời, cây nhàu còn được dùng để làm thuốc bổ máu cho phụ nữ sau sinh.
Trái nhàu trị bệnh gì?
Trị tăng huyết áp: lấy rễ nhàu, rửa sạch, phơi khô hoặc sấy khô, thái nhỏ, hãm hoặc sắc 10 - 20g, mỗi ngày; nên uống vào buổi tối trước khi đi ngủ sẽ cho kết quả tốt hơn.
Trị đau nhức lưng xương, đau dây thần kinh ngoại biên: lấy 100g rễ nhàu, ngâm trong 1 lít rượu 350, sau 3 - 4 tuần lễ, có thể chiết lấy dịch ngâm. Tiếp tục thêm rượu chiết vài lần, gộp dịch chiết. ngày uống 2 - 3 lần, mỗi lần 20 - 30ml trước bữa ăn.
Trị táo bón, kích thích tiêu hóa, lợi tiểu, điều kinh: dùng quả nhàu chín ăn với muối, mỗi lần 3 - 5 quả.
Trị kiết lỵ: lấy độ 3 - 5 quả nhàu đã già, nướng chín ăn, hoặc lấy 10 - 12g lá nhàu sắc uống. Cũng có thể phối hợp với 10g cỏ sữa để tăng thêm hiệu quả.
Bên cạnh những lợi ích trên thì tác dụng của quả nhàu khi được sử dụng dưới dạng nước gồm:
- Bảo vệ gan
- Giảm chuột rút
- Trị kích ứng da đầu
- Cải thiện chứng khó tiêu.
Bài thuốc từ trái nhàu
Công dụng của cây nhàu theo Đông y được khai thác trong các bài thuốc sau:
- Bài thuốc chữa cao huyết áp: Chuẩn bị 30 - 40g rễ nhàu. Sau đó, bạn rửa sạch rễ cây nhàu, sắc với lượng nước lớn, dùng uống thay nước trà hằng ngày. Việc uống liên tục nước sắc rễ nhàu trong vòng 14 ngày sẽ thấy huyết áp giảm đáng kể. Sau đó, bạn có thể điều chỉnh liều thuốc theo chỉ định của bác sĩ, dùng liên tục trong vòng 2 - 3 tháng.
- Bài thuốc chữa nhức mỏi xương khớp và đau lưng: Chuẩn bị một ít quả nhàu non. Sau đó, bạn đem thái mỏng quả nhàu non, sao khô. Cứ 300g quả nhàu non thì ngâm với 2 lít rượu (khoảng 30 - 40°). Sau 2 tuần ngâm rượu thì có thể dùng được. Mỗi ngày sử dụng 2 lần, mỗi lần uống 30 - 40ml để trị đau mỏi xương khớp
- Bài thuốc trị mụn nhọt ngoài da: Chuẩn bị một ít lá nhàu tươi. Sau đó, bạn rửa sạch lá nhàu, để ráo nước rồi giã nát, đắp lên các nốt mụn nhọt. Bạn cứ thực hiện lặp lại cho tới khi nhọt vỡ, da liền lại là được
- Bài thuốc trị đau lưng do thận yếu: Chuẩn bị 12g rễ nhàu, 12g ngũ trảo, 8g rau ngót, 8g rễ ngà voi, 8g tầm gửi cây dâu (tang ký sinh), 8g đậu săng, 8g cối xay, 8g dây gùi, 8g ngó bần. Sau đó, bạn đem rửa sạch tất cả các dược liệu trên, cho vào niêu sắc với 500ml với lửa nhỏ tới khi còn 250ml nước thuốc thì ngừng. Ngày uống thuốc 2 lần, mỗi lần 125ml, nên uống thuốc khi còn nóng;
- Bài thuốc trị rối loạn kinh nguyệt ở người bị cao huyết áp: Chuẩn bị 20g quả nhàu, 20g ích mẫu, 12g hương phụ tẩm giấm sao, 6g cam thảo dây. Sau đó, bạn đem rửa sạch các dược liệu trên, sắc thuốc uống 2 - 3 lần/ngày. Mỗi ngày uống 1 thang thuốc cho tới khi khỏi bệnh;
- Bài thuốc trị cao huyết áp, mất ngủ, suy nhược thần kinh: Chuẩn bị 24g rễ nhàu, 12g thảo quyết minh (hạt muồng) sao thơm, 3 lát gừng củ, 6g vỏ bưởi, 8g thổ phục linh, 8g rau má. Sau đó, bạn cho các vị thuốc vào niệu, sắc với 500ml nước cho tới khi còn 250ml nước thuốc thì ngừng. Ngày uống thuốc 2 lần, mỗi lần 125ml, nên uống thuốc khi còn nóng;
- Bài thuốc trị cảm sốt, tiêu chảy: Chuẩn bị 3 - 6 lá nhàu tươi. Sau đó, bạn đem rửa sạch lá nhàu, sắc với 500ml nước cho tới khi còn lại 200ml nước thuốc thì ngừng. Ngày uống thuốc 2 lần, mỗi lần 100ml. Cần uống thuốc liên tục 2 - 5 ngày;
- Bài thuốc chữa lỵ: Chuẩn bị 3 - 5 quả nhàu. Sau đó, bạn đem nướng chín quả nhàu rồi ăn trực tiếp là được. Hoặc bạn có thể lấy 10 - 12g lá nhàu, đem sắc uống. Ngoài ra, bạn có thể phối hợp với 10g cỏ sữa để tăng hiệu quả điều trị kiết lỵ;
- Bài thuốc chữa sốt cao, đi ngoài, lỵ, giúp bồi bổ sức khỏe: Chuẩn bị 8 - 10g rễ nhàu. Sau đó, bạn đem rễ nhàu đi sắc với 500ml nước, chia uống 2 lần/ngày;
- Bài thuốc trị đau nửa đầu, nhức đầu kinh niên: Chuẩn bị 24g rễ nhàu, 12g rau má, 12g cối xay, 12g hạt muồng trâu, 8g củ gấu (sao tẩm). Sau đó, bạn cho các vị thuốc trên vào niêu, sắc với 500ml nước cho tới khi còn 250ml nước thuốc thì ngừng. Ngày uống thuốc 2 lần, mỗi lần 125ml, nên uống thuốc khi còn ấm;
- Bài thuốc trị đau nhức do bệnh phong thấp: Chuẩn bị 20g rễ nhàu, 20g dây đau xương, 20g rễ cỏ xước, 20g thổ phục linh, 6g cam thảo dây. Sau đó, bạn sắc uống ngày 1 tháng, chia làm 2 - 3 lần uống/ngày;
- Bài thuốc trị mất ngủ, đau đầu, cao huyết áp: Chuẩn bị 20 - 30g rễ nhàu thái lát phơi khô, 12 - 16g sinh địa, 12 - 16g ngưu tất, 12 - 16g hoa hòe. Sau đó, bạn đem các nguyên liệu trên rửa sạch, sắc thuốc, chia thành nhiều lần uống trong ngày;
- Bài thuốc trị mất ngủ, chóng mặt và đau đầu do huyết ứ: Chuẩn bị 50g rễ nhàu, 20g ngưu tất, 15g thảo quyết minh. Sau đó, bạn chỉ cần sắc uống 1 tháng/ngày là được
- Bài thuốc chữa nhức mỏi xương khớp do thay đổi thời tiết: Chuẩn bị 40g rễ nhàu, 500g đường cát trắng, 40g vòi voi, 10g quả ô môi, 30g đỗ trọng, 2 lít rượu trắng, 20g nghệ đen, 20g nghệ vàng, 20g trần bì, 20g thiên niên kiện, 20g tầm gửi cây dâu, 20g quế nhục. Sau đó, bạn rửa sạch các dược liệu, đem ngâm với rượu trong vòng 7 ngày rồi lọc bã. Tiếp tục dùng rượu pha với 1 lít nước đường. Khi dùng, mỗi ngày bạn uống 2 lần, mỗi lần 30ml. Nên áp dụng bài thuốc trong vòng 3 - 5 ngày.
- Bài thuốc chữa tụ máu, bầm tím do chấn thương: Chuẩn bị 12g trái nhàu non (khoảng 3 quả). Sau đó, bạn đem trái nhàu sắc với nước uống 3 lần/ngày, dùng trước bữa ăn. Hoặc bạn dùng 10g rễ mía dò, 10g củ tầm sét, đem phơi khô, sắc uống 3 lần/ngày, uống trước bữa ăn. Nên uống 5 - 10 thang cho tới khi hết các triệu chứng;
- Bài thuốc chữa trầm cảm, căng thẳng và chấn thương: Chuẩn bị vài quả nhàu tươi. Sau đó, bạn đem quả nhàu ép lấy nước, uống khi bụng đói là được.
Cách dùng trái nhàu
Có một số cách sử dụng trái nhàu như:
- Chấm muối ăn trực tiếp.
- Ép nước uống: Chọn những quả trái nhàu to, chín vàng, ép chung với đường hoặc mật ong. Ngoài ra, bạn có thể kết hợp ép trái nhàu với nhiều loại rau củ quả khác.
- Trái nhàu ngâm đường hoặc mật ong.
- Trái nhàu ngâm rượu.
Lưu ý khi sử dụng
Hiện nay, vẫn chưa có tài liệu chuyên khoa nào hướng dẫn về cách sử dụng các bộ phận trên cây nhàu, đặc biệt là nước ép từ trái nhàu. Tuy vậy một số chuyên gia cũng đã đưa ra khuyến cáo về liều lượng sử dụng nước ép nhàu cho từng đối tượng. Cụ thể như:
- Người trẻ, chưa gặp vấn đề gì về sức khỏe: Uống 30ml nước ép nhàu / ngày.
- Người vừa bị chấn thương hoặc phẫu thuật: Uống 90ml đến 120ml / ngày.
- Người lớn tuổi: Uống 60ml nước ép nhàu / ngày, chia thành 2 lần uống.
- Người cần điều trị ung thư hoặc tiểu đường: Uống 180ml đến 240ml / ngày.
Câu hỏi thường gặp
Ai nên dùng quả nhàu?
Với những công dụng kể trên, những người mắc các bệnh dưới đây có thể tham khảo quả Nhàu:
- Người bị tiểu đường, huyết áp cao
- Người mắc bệnh gout
- Đối tượng mắc bệnh xương khớp mạn tính
- Người bị mỡ máu cao
- Người mắc bệnh hen suyễn, viêm phế quản.
Đối tượng nào không nên sử dụng quả nhàu?
- Không sử dụng dược liệu cho người huyết áp thấp.
- Nêu hỏi ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng nếu đang dùng thuốc điều trị cao huyết áp.
- Nhàu được biết đến là dược liệu có công dụng thông kinh hoạt huyết, vì vậy phụ nữ mang thai không nên dùng.
- Cần thận trọng khi áp dụng các bài thuốc từ dược liệu này, đặc biệt là với người bị viêm thận.
Phụ nữ mang thai có dùng được trái nhàu không?
- Không dùng cho phụ nữ đang mang thai vì nhàu có tác dụng thông kinh hoạt huyết.
Với những chia sẻ trên hi vọng các bạn hiểu hơn về công dụng trái nhàu và một số bài thuốc về trái nhàu.
Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.
