Một số giải pháp nâng cao kỹ năng viết văn miêu tả cho học sinh lớp 4

I. PHẦN MỞ ĐẦU

Như chúng ta đã biết, phân môn Tập làm văn giữ một vị trí vô cùng quan trọng trong dạy và học môn Tiếng Việt. Phân môn Tập làm văn của lớp 4 bao gồm các thể loại như viết thư, kể chuyện, đơn từ…trong đó văn miêu tả được học và chiếm thời gian nhiều nhất. Văn miêu tả là thể loại văn dùng lời nói, chữ viết có hình ảnh và có cảm xúc làm cho người nghe người đọc hình dung một cách cụ thể về người, vật, cảnh vật, sự việc như nó vốn có trong đời sống. Khi viết một bài văn miêu tả không chỉ thể hiện rõ nét, chính xác, sinh động đối tượng miêu tả mà còn thể hiện được trí tưởng tượng, cảm xúc và đánh giá của người viết với đối tượng được miêu tả. Giáo viên cần định hướng cho học sinh viết bài: viết theo trình tự thời gian, không gian hay từ toàn thể đến bộ phận, từ bao quát đến cụ thể…Từ đó, các em sẽ vận dụng để viết được một bài văn miêu tả hoàn chỉnh có hình ảnh sinh động, sáng tạo và giàu cảm xúc.

Qua thực tế giảng dạy và chấm bài tôi nhận thấy, đa số các em viết bài văn miêu tả thành văn kể, liệt kê một cách khô khan, nghèo nàn về từ, diễn đạt rườm rà, tối nghĩa, câu văn chỉ mang tính chất thông báo chứ chưa có hình ảnh, chưa biết sử dụng biện pháp nghệ thuật tu từ nên bài văn chưa có cảm xúc. Học sinh hay viết lan man, viết không đúng trọng tâm đề bài yêu cầu, dùng từ chưa chính xác, lặp từ ngữ, kiểu câu đơn điệu…Phần lớn, các em lười suy nghĩ chỉ biết sao chép văn mẫu có sẵn. Để hoàn thành bài văn miêu tả học sinh lớp 4 thường gặp rất nhiều khó khăn. Với giáo viên, đây cũng là dạng bài khó dạy. Khi vận dụng phương pháp chưa thực sự sáng tạo trong việc tổ chức các hoạt động học tập của học sinh. Vì vậy, không phải giờ dạy văn miêu tả nào cũng đạt hiệu quả như mong muốn. Bên cạnh đó, việc tìm tòi phương pháp để hướng dẫn học sinh quan sát, tìm ý, lập dàn ý, tưởng tượng,... còn nhiều hạn chế. Từ những lí do trên, tôi rất băn khoăn, trăn trở và mạnh dạn đề ra giải pháp: “Một số giải pháp nâng cao kỹ năng viết văn miêu tả cho học sinh lớp 4” với hy vọng góp phần nâng cao trình độ chuyên môn cho bản thân, nâng cao chất lượng dạy - học văn miêu tả ở lớp 4 cho học sinh

2. Mục đích nghiên cứu

- Mục đích của giải pháp này là làm thay đổi thực trạng, khắc phục nhược điểm của học sinh trong giờ tập làm văn, góp phần nâng cao chất lượng viết văn miêu tả cho học sinh lớp 4

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Thực trạng, nguyên nhân về việc dạy văn miêu tả lớp 4 từ đó tìm ra các giải pháp phù hợp với từng đối tượng học sinh.

- Các giải pháp nhằm rèn cho học sinh các kĩ năng tư duy, phát triển ngôn ngữ, luyện tập kĩ năng viết văn, đồng thời cũng giúp cho học sinh kỹ năng tự học, tự giải quyết vấn đề để hoàn thành tốt bài văn miêu tả nói riêng và môn Tiếng Việt nói chung.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu:

- Thực trạng viết văn miêu tả của học sinh lớp 4.

- Một số giải pháp nâng cao kỹ năng viết văn miêu tả cho HS lớp 4.

Phạm vi nghiên cứu:

- Học sinh lớp 4A.

5.1. Phương pháp điều tra

5.2. Phương pháp quan sát

5.3. Ứng dụng sơ đồ tư duy.

5.4. Phương pháp thực hành, phân tích, tổng hợp.

II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU

1. Cơ sở lí luận

Như chúng ta đã biết, văn miêu tả là một trong những thể loại văn rất quen thuộc, gần gũi và phổ biến trong cuộc sống cũng như trong các tác phẩm văn học nghệ thuật. Việc dạy văn miêu tả ở tiểu học là giúp học sinh hình thành và phát triển trí tưởng tượng, óc quan sát, biết phát hiện những điều mới mẻ, thú vị về thế giới xung quanh; biết truyền những cảm xúc chân thật của mình vào đối tượng miêu tả; biết sử dụng vốn từ ngữ có giá trị biểu cảm, những câu văn rõ ràng về nội dung, chân thực về tình cảm con người. Một bài văn mà khi đọc, người đọc thấy hiện ra trước mắt mình: cảnh vật, đồ vật, con người…cụ thể, sống động như nó đang tồn tại trong thực tế cuộc sống đó chính là một bài văn hay. Văn miêu tả là một bức tranh về sự vật bằng ngôn từ. Để làm tốt một bài văn miêu tả, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp của các môn học kết hợp với vốn sống thực tế sẽ giúp học sinh trình bày suy nghĩ của mình một cách mạch lạc, đầy đủ và sống động. Qua đó, bồi dưỡng cho các em tình yêu thiên nhiên đất nước. Các em biết quý trọng và biết bảo quản những sự vật xung quanh cuộc sống, biết yêu quý và chăm sóc các con vật nuôi, cây cối thiên nhiên. Từ đó, các em có thể tích lũy vốn sống, vốn ngôn ngữ và khả năng giao tiếp của mình cho phù hợp với mọi hoàn cảnh trong cuộc sống. Đó chính là mục tiêu mà phân môn Tập làm văn lớp 4 cần hướng tới.

Năm học 2022 - 2023 tôi được nhà trường phân công chủ nhiệm và giảng dạy lớp 4A. Quan thực tế giảng dạy và thảo luận cùng đồng nghiệp, tôi nhận thấy:

2.1. Thuận lợi

- Nhà trường quan tâm đầu tư cơ sở vật đảm bảo cho dạy học hai buổi/ngày. 100% các lớp có ti vi, bảng thông minh kết nối mạng phục vụ cho việc dạy và học.

- Giáo viên có năng lực, có phương pháp dạy học đảm bảo giảng dạy có hiệu quả.

- Học sinh có tâm hồn trong sáng, thơ ngây, ham học tập.

2.2 Khó khăn

- Một số giáo viên còn ngại khi phải dạy phân môn tập làm văn nên khi dạy còn lúng túng về phương pháp. Ít dạy chuyên đề tập làm văn trong các buổi sinh hoạt chuyên môn.

- Việc chấm chữa bài còn chung chung, chưa sửa ý, câu hay cách dùng từ đặt câu, chưa chú trọng việc chữa bài trong tiết trả bài.

- Một số học sinh còn hiếu động, mải chơi, chưa tập trung trong việc học tập. Khả năng cảm thụ văn học còn hạn chế dẫn đến kết quả các bài viết chưa cao.

- Vốn từ ngữ của học sinh còn hạn hẹp. Phần lớn các em chưa có thói quen đọc sách, chưa ham đọc sách nên ít có sự say mê, hứng thú với các tác phẩm văn học. Mặt khác Tập làm văn là môn học khó nên các em ngại học, ngại viết và không mấy hứng thú.

2.3. Thực trạng viết văn miêu tả của học sinh lớp 4

Trong thực tế, việc viết văn miêu tả ở học sinh lớp 4 còn chưa thực sự hiệu quả. Phân môn Tập làm văn lớp 4 là một phân môn khó với học sinh, mang tính trừu tượng cao nên đa phần học sinh không hào hứng với tiết học này. Vì vậy, có rất ít học sinh viết được bài văn miêu tả hay.

Khả năng quan sát đối tượng miêu tả còn sơ sài, chưa thực sự linh hoạt khi sử dụng các giác quan, quan sát chưa theo trình tự, thấy gì tả đó nên những bài văn của các em mang đậm văn nói.

Vốn từ của học sinh còn hạn chế.

Học sinh gặp khó khăn khi xây dựng dàn ý của bài văn do HS chưa biết cách quan sát đối tượng, lựa chọn hình ảnh, nội dung miêu tả, tìm ý và sắp xếp ý.

Khi viết bài, câu văn rườm rà chưa gọn, dùng từ chưa chọn lọc, chưa sát với đối tượng tả, cảnh tả do vốn từ và cách viết câu văn giàu hình ảnh còn hạn chế.

Trong bài văn việc phát triển các đoạn văn còn hạn chế do học sinh chưa luyện tốt tiết xây dựng đoạn văn, mở bài gián tiếp, kết bài mở rộng.

Bài viết của học sinh khi chưa áp dụng giải pháp

2.4. Kết quả khảo sát, nguyên nhân

Để tìm hiểu kĩ năng viết văn miêu tả của học sinh lớp 4, tôi đã tiến hành kiểm tra để đánh giá các mức độ của học sinh khi viết văn miêu tả. Tôi đã khảo sát kĩ năng viết văn miêu tả của 21 học sinh lớp 4A - lớp tôi chủ nhiệm.

Đề bài: Tả cái cặp sách của em.

Kết quả khảo sát

Nội dung cần đạt

Thời điểm khảo sát/Số học sinh đạt

Đầu

năm học

Giữa học kì II

SL

TL

SL

TL

Bài viết đúng yêu cầu, từ ngữ giàu hình ảnh, sử dụng biện pháp nghệ thuật, bài văn giàu cảm xúc.

2

9,5%

Bài viết đủ bố cục, câu diễn đạt đủ ý, từ ngữ còn thiếu hình ảnh so sánh, nhân hóa.

16

76,2%

Bài viết chưa đạt yêu cầu

3

14,3%

Qua bảng tổng hợp kết quả khảo sát cho thấy chất lượng viết văn miêu tả của học sinh còn thấp, nhiều học sinh chưa biết dùng từ ngữ gọi tả.

Nguyên nhân thực trạng

Nhiều học sinh chưa có khả năng quan sát, phân tích, tổng hợp đối tượng được miêu tả của học sinh còn hạn chế.

Học sinh đã biết cách lập một dàn bài cho bài văn miêu tả nhưng cách sắp xếp các chi tiết miêu tả hợp lý và chưa chi tiết.

Phần lớn học sinh chưa quan tâm đến việc đọc nên vốn từ của các em còn chưa được phong phú, khi viết chưa biết cách bộc lộ cảm xúc.

Khi viết văn các em chưa biết lựa chọn từ ngữ, dùng từ đặt câu, viết đoạn văn, nên kĩ năng diễn đạt còn hạn chế. Học sinh chưa biết tưởng tượng, chưa biết vận dụng các biện pháp nghệ thuật tu từ so sánh, nhân hoá khi viết văn.

Phần đông các em còn e ngại, lo sợ khi đến tiết trả bài, việc nhận ra lỗi và sửa lỗi của các em còn chưa hiệu quả nên các em chưa thực sự cảm thấy yêu thích môn học.

Xuất phát từ những lí do trên, để cải thiện chất lượng bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4 cần thiết phải có những giải pháp phù hợp với thực tế. Giúp học sinh có kĩ năng viết bài văn miêu tả sinh động và giàu cảm xúc.

3. Các biện pháp

3.1. Giải pháp 1: Tăng cường vốn từ và lựa chọn từ ngữ miêu tả trong câu cho học sinh để viết tốt bài văn miêu tả.

Đối với học sinh, từ ngữ giống như những viên gạch góp phần xây dựng nền móng vững chắc đẻ tạo nên các sản phẩm là các câu văn, đoạn văn, bài văn. Để có được các sản phẩm ấy, đòi hỏi người học phải có vốn từ, biết kết nối các từ ngữ thành những câu văn, đoạn văn hay, có cảm xúc. Muốn vậy, các em phải hiểu nghĩa của các từ ngữ muốn dùng thì mới có thể sử dụng đúng, sử dụng hiệu quả trong việc diễn đạt tốt nội dung, ý kiến của mình. Tuy nhiên, thực tế vốn từ của các em còn rất nghèo nàn. Các em chưa hiểu hết ý nghĩa của các từ ngữ. Chính vì vậy, yêu cầu đặt ra đối với giáo viên là làm sao bổ sung vào kiến thức của học sinh một số từ ngữ gợi hình, gợi tả âm thanh. Một cách làm nhanh nhất, hiệu quả là thông qua các bài đọc trong phân môn Tập đọc. Sau khi đọc thầm bài, tôi yêu cầu các em nêu các từ khó mà các em chưa hiểu nghĩa và tập giải thích theo ý hiểu của cá nhân của mình. Sau đó, tôi kết luận và đưa ra đáp án, yêu cầu các em ghi vào “Sổ tay”. Từ đó các em tập đặt câu với các từ vừa tìm được, làm như vậy các em sẽ hiểu và nắm chắc hơn.

Ví dụ: Khi hướng dẫn học sinh học bài Sầu riêng. (Tiếng Việt lớp 4, tập 2, trang 34), tôi giúp các em bổ sung vào vốn từ của mình các từ ngữ và hình ảnh sau: thân khẳng khiu, quả lủng lẳng,...

Bài Con chuồn chuồn n­ước (Tiếng Việt lớp 4 tập 2 trang 127), tôi cho các em tìm hiểu và thêm vào vốn từ của mình các từ ngữ: lấp lánh, long lanh, mênh mông, thung thăng, cao vút, rì rào… rồi có thể yêu cầu các em đặt câu với một trong các từ nêu trên.

Sau mỗi bài đọc trong phân môn Tập đọc giúp học sinh tích lũy đ­ược vốn từ khá lớn. Ngoài ra, tôi thường cho học sinh tự mình tìm những câu văn hay trong bài, những câu văn có hình ảnh đẹp... để các em có thể vận dụng vào bài viết của mình. Mỗi em có cách cảm nhận khác nhau nên việc lựa chọn các câu văn, hình ảnh của các em cũng rất phong phú và đa dạng. Hơn nữa, các em còn học được ở mỗi bài tập đọc cách dùng từ, đặt câu và cách viết văn hay, sinh động.

Ví dụ:

- Thân chú nhỏ và thon vàng như màu vàng của nắng mùa thu.

(Con chuồn chuồn nước)

- Thoắt cái, gió xuân hây hẩy nồng nàn với những bông hoa lay ơn màu đen nhung hiếm quý.

(Đường đi Sa Pa)

- Nhưng hoa càng đỏ, lá càng xanh. Lá xanh um, mát rượi ngon lành như lá me non.

(Hoa học trò)

Có rất nhiều cách để tích lũy vốn từ cho học sinh, thông qua việc đọc sách, truyện, văn tham khảo, kết hợp với việc học tốt phân môn Luyện từ và câu, mở rộng vốn từ,… theo sự hướng dẫn của giáo viên. Ở lớp tôi chủ nhiệm, đã xây dựng một thư viện nhỏ cho học sinh và ở thư viện trường cũng có hàng trăm đầu sách, báo, truyện rất phong phú. Đây là một điều kiện tuyệt vời giúp cả cô và trò tăng thêm vốn từ ngữ. Mỗi tuần hai buổi, tôi cùng các trò đến thư viện nhà trưởng để đọc sách, truyện. Các em đọc sách với tinh thần hứng thú, say mê. Cũng tại đây, cô trò cùng nhau trao đổi các nội dung liên quan đến các câu chuyện, từ đó vốn từ của các em đã trở nên phong phú hơn.

Học sinh tham gia đọc sách, truyện ở thư viện

Tham gia đọc sách cùng học sinh qua hoạt động Đọc to nghe chung

- Tiết đọc thư viện

Qua các hoạt động tôi đã tổ chức, các em đã tích lũy được vốn từ rất phong phú. Từ đó, các em đã viết được những câu văn, đoạn văn, bài văn hay sinh động và giàu cảm xúc theo đúng yêu cầu của đề bài.

3.2. Giải pháp 2: Hướng dẫn học sinh quan sát đối tượng miêu tả thông qua hoạt động “trải nghiệm.”

Kỹ năng quan sát rất cần cho học sinh khi văn miêu tả. Chính vì vậy để tăng hiệu quả quan sát cho học sinh tôi hướng tới việc thực hiện dạy học trải nghiệm, quan sát thực tế vật thật. Ở giải pháp này, tùy vào từng dạng bài mà tôi tổ chức những hoạt động trải nghiệm khác nhau.

Với dạng bài tả cây cối, tôi cho học sinh trực tiếp quan sát đối tượng định tả. Quan sát theo trình tự từ xa đến gần, từ ngoài vào trong, từ tổng quát đến chi tiết, chú ý cả trạng thái động và tĩnh của đối tượng định tả.

Ví dụ: Quan sát cây cối học sinh phải được nhìn, sờ, ngửi mùi hương, lắng nghe,...

Học sinh quan sát cây bóng mát

Bên cạnh việc cho học sinh quan sát trực tiếp đối tượng miêu tả, tôi còn tổ chức cho các trò trải nghiệm trồng rau tại vườn trải nghiệm của trường. Khi các trò được trực tiếp làm thì sẽ có cái nhìn chính xác hơn về sự phát triển của cây rau từ nhỏ đến lớn, cách chăm sóc cũng như lúc thu hoạch sẽ như thế nào. Từ đó, các trò sẽ dễ miêu tả cây rau theo trình tự thời gian một cách dễ dàng.

HS trải nghiệm trồng rau xanh

Để quan sát có hiệu quả, quan sát phải kết hợp sử dụng nhiều giác quan. Sau khi quan sát được các đặc điểm, tôi yêu cầu các em ghi lại thông tin. Trong quá trình các em ghi chép, tôi sẽ lưu ý định hướng các em lựa chọn điểm đặc biệt, tiêu biểu của đối tượng quan sát.

Các trò muốn có một bài văn miêu tả không phải một bài văn kể, liệt kê thì khi học sinh quan sát tôi còn chú ý việc trau dồi kĩ năng liên tưởng, tưởng tượng cho các em. So sánh chi tiết quan sát được với các đối tượng khác có ở xung quanh bằng sự liên tưởng hay quan sát trước đó. Hoặc quan sát hoạt động và những tác động của đối tượng đến các sự vật xung quanh.

Ví dụ: Khi hướng dẫn học sinh quan sát cây hoa hồng, tôi có thể đặt ra hệ thống câu hỏi giúp học sinh liên tưởng và so sánh.

- Thân cây có gì đặc biệt ?

- Tán lá có đặc điểm gì ?

- Màu sắc của hoa hồng như thế nào ?

- Hương thơm của nó ra sao ?

- Tác dụng, lợi ích của hoa hồng là gì ?...

Từ đây, các em sẽ trao đổi, thảo luận, chia sẻ với bạn những điều mà mình cảm nhận được về đối tượng miêu tả.

Hướng dẫn học sinh quan sát chi tiết từng bộ phận của cây

Với dạng bài tả đồ vật hoặc con vật tôi sẽ tổ chức cho mỗi em mang một đồ vật mà mình yêu thích đến lớp hoặc quan sát tranh trên ti vi. Sau đó, tôi tổ chức cho các em học tập theo nhóm cộng tác để thảo luận đưa ra những đặc điểm tiêu biểu, đặc sắc của đối tượng miêu tả.

Từ thực tế dạy học, tôi nhận thấy những gì học sinh được quan sát tận mắt, tận tay thì dễ đọng lại trong trí nhớ học sinh. Từ đó, các em dễ ghi nhớ và vận dụng vào miêu tả tốt hơn.

Việc xử lý thông tin trong quá trình quan sát cũng vô cùng quan trọng. Tôi yêu cầu học sinh ghi chép lại những gì mình quan sát được (những chi tiết nổi bật) khoa học, ngắn gọn, sắp xếp các ý theo từng phần từ tả bao quát đến tả chi tiết từng bộ phận. Việc làm này rất thuận lợi cho học sinh khi lập dàn ý, viết bài văn miêu tả.

Hướng dẫn học sinh ghi chép khi quan sát

3.3. Giải pháp 3: Bồi dưỡng, phát huy hiệu quả khả năng tìm ý và lập dàn bài của học sinh trong các tiết Tập làm văn.

Khi viết văn thì khâu lập dàn ý là vô cùng quan trọng nhưng không dễ đối với học sinh. Trước tiên, tôi yêu cầu các em phải đọc kĩ đề, xác định được thể loại, kiểu bài, xác định nội dung tả gì ? Và thể hiện tư tưởng tình cảm gì vào bài?

Để phát huy hiệu quả việc lập dàn ý, tôi hướng tới việc dạy học theo khả năng của từng học sinh, hỗ trợ các em lựa chọn phương pháp lập dàn ý phù hợp với bản thân mình. Tôi định hướng hai cách lập dàn ý cho học sinh như sau:

+ Cách thứ nhất: Hướng dẫn học sinh cách lập dàn ý chi tiết.

Dựa vào các chi tiết đã quan sát được từ thực tế, tranh ảnh…Học sinh sẽ lựa chọn sắp xếp những chi tiết đó theo từng phần, từng ý, sắp xếp các ý thành các đoạn. Qua đó, khi học sinh hoàn thiện bài văn sẽ không bị thiếu, sót ý.

Dàn ý bài văn miêu tả cây bàng

Qua quan sát tôi thấy các em chỉ động, tích cực để hoàn thành nhiệm vụ học tập. Dựa vào dàn ý đã lập, các em viết bài văn rất dễ dàng, trình bày mạch lạc với đầy đủ 3 phần, các nội dung miêu tả logic, không sợ thiếu ý, sót ý. Tùy thuộc từng đối tượng học sinh tôi lựa chọn các cách lập dàn ý phù hợp để phát huy hết khả năng của các em.

+ Cách thứ hai: Lập dàn ý bằng Sơ đồ tư duy.

Một điều khẳng định rằng, sơ đồ tư duy là một công cụ ghi nhận và sắp xếp các ý tưởng một cách lô-gic, đa chiều, tăng khả năng ghi nhớ thông tin khi nội dung được trình bày dưới dạng từ khoá và hình ảnh. Khi lập dàn ý bằng sơ đồ tư duy, các em sẽ phác thảo được đầy đủ những chi tiết cần miêu tả theo trình tự logic, trực quan, sinh động, khoa học. Giúp cho học sinh có cơ hội sắp xếp các ý tưởng và nâng cao khả năng ghi nhớ, khái quát được các nội dung.

Khi lập dàn ý theo sơ đồ tư duy, tôi yêu cầu các em chuẩn bị bút màu, giấy sa cho phù hợp với từng bài. Sau đó, tôi tiến hành như sau:

- Yêu cầu học sinh xác định yêu cầu (từ khóa, chủ đề, đề bài).

- Tập hợp các ý liên quan đến chủ đề.

- Lựa chọn từ ngữ ngắn gọn để đưa vào các nhánh chính và nhánh phụ.

- Tô màu để phân biệt các nhanha, các mạch kiến thức.

- Đánh số thứ tự từng chi tiết xuất hiện trong bài.

Ví dụ: Khi tả một chú gà, giáo viên cho hai em lên sắm vai, một em là “Chú gà”, một em là “Người tả”. Cùng lúc đó, giáo viên cho học sinh vễ sơ đồ trên vở nháp.

- “Người tả” sẽ nói một câu để giới thiệu chú gà: “Nhà em có nuôi một chú gà”. Còn “Chú gà” thì vừa nói vừa diễn tả: “Tôi có bộ lông nhiều màu sắc. Tôi có cái mào đỏ chót trên đầu. Tôi gáy vang vào buổi sáng sớm…”

- Người tả lúc này nói về tình cảm của mình đối với chú gà: “Em thường rải thóc cho gà ăn…”

- Hoặc có thể chỉ cần một em sắm vai “Chú gà”.

Dưới đây là một số hình ảnh bài cá nhân của các em khi lập dàn ý bằng sơ đồ tư duy:

Một số dàn ý lập bằng sơ đồ tư duy của HS lớp 4A

Qua phương pháp này tôi nhận thấy học sinh học tập hứng thú, tăng sự sáng tạo, kích thích tư duy logic và lôi cuốn các em vào trong các hoạt động học tập hiệu quả hơn.

3.4. Giải pháp 4: Bồi dưỡng cách viết mở bài gián tiếp và kết bài mở rộng.

Trong các bài văn nói chung và bài văn miêu tả nói riêng thì phần mở bài là phần vô cùng quan trọng. Nó sẽ tạo ra ấn tượng đầu tiên cho người đọc. Mở bài càng hay, càng tự nhiên thì càng cuốn hút người đọc. Vậy để học sinh biết cách viết mở bài thật ấn tượng và tự nhiên tôi không hướng dẫn các em một cách chung chung mà tùy từng đối tượng học sinh để hướng dẫn mở bài trực tiếp hay gián tiếp. Mở bài trực tiếp là cách mở bài học sinh hay dùng đặc biệt là đối tượng học sinh học lực ở mức hoàn thành.

Ví dụ: Nhà em có trồng rất nhiều loại cây ăn quả, trong đó em thích nhất là cây xoài do bố em trồng.

Đối với những em có có năng khiếu trong học tập, tôi khuyến khích các em viết mở bài theo kiểu gián tiếp bằng các cách như:

- Mở bài bằng một âm thanh nào đó để gây chú ý đến đối tượng định tả.

Ví dụ: “Meo… Meo” Các bạn có nghe thấy không đó là tiếng kêu của chú mèo nhà tớ đó. Nó vừa tròn 2 tuổi tên là Ruby rất xinh xắn và đáng yêu.

- Giới thiệu bằng cách thông qua các sự vật, sự việc khác có liên quan đến đối tượng định tả.

Ví dụ: Có nhiều con vật gắn bó với cuộc sống của con người. Nếu như con trâu được xem là đầu cơ nghiệp của người nông dân, con chó là người bạn trung thành, canh giữ nhà cửa thì con gà chính là cái đồng hồ báo thức của mỗi người. Bởi vậy, em rất thích con gà trống nhà em.

- Trích dẫn những câu hát, câu thơ, câu văn, câu ca dao hay về đối tượng định tả.

Ví dụ: “ Mùa xuân là tết trồng cây

Làm cho đất nước càng ngày càng xuân”

Thực hiện lời kêu gọi của Bác Hồ kính yêu, trong những năm vừa qua trường e trồng rất nhiều cây xanh, cây nào cũng đẹp, cây nào xũng đáng yêu, nhưng em thích nhất là cây phượng vĩ trồng giữa sân trường.

Học sinh viết đoạn mở bài gián tiếp

Nếu như mở bài tạo ra ấn tượng thì một kết bài hay để lại dư âm lắng đọng sâu sắc trong lòng người đọc. Trong quá trình dạy tùy vào từng đối tượng học sinh mà tôi linh hoạt các kiểu kết bài. Đối với học sinh năng khiếu tôi thường định hướng kết bài mở rộng theo kiểu bày tỏ cảm xúc đối với đối tượng miêu tả, hay có ý thức chăm sóc, giữ gìn, biết ơn, kiểu ý niệm hoặc trích dẫn những câu văn, câu thơ.....

Ví dụ: Thời gian cứ thế trôi đi, cây đa như một chứng nhân lịch sử cùng ngôi làng nhỏ của em trải qua bao thăng trầm của thời đại, cây đa vẫn sừng sững đứng đó lặng lẽ chở che cho ngôi làng. Cây đa là người bạn tuổi thơ đã cùng chúng em tạo nên nhiều kỉ niệm đẹp đẽ.

Trong quá trình dạy học tôi luôn lưu ý các em dù chọn mở bài, kết bài bằng cách nào thì điều quan trọng các em phải viết một cách chân thực và giàu cảm xúc. Như vậy mới khiến người đọc cảm nhận được cái hay cái đẹp và tình cảm thực sự của các em với đối tượng miêu tả. Sau nhiều lần viết mở bài gián tiếp và kết bài mở rộng các em rất thích thú được thể hiện bài viết của mình trước tập thể lớp. Từ đây các em có thể hoàn thiện được bài văn có miêu tả sáng tạo và giàu cảm xúc.

3.5. Giải pháp 5: Bồi dưỡng khả năng sử dụng các biện pháp nghệ thuật trong viết văn miêu tả.

Một bài văn miêu tả hay thì trong bài văn không thể thiếu tính nghệ thuật. Khi viết văn miêu tả tôi luôn định hướng học sinh sử dụng khéo léo các biện pháp nghệ thuật, các tính từ, các từ láy, để làm nổi bật được đối tượng miêu tả và bài văn thêm sinh động.

Ví dụ: Câu “Các bé sương tinh nghịch đang nhảy nhót trên những chiếc lá non. Ông mặt trời như lòng đỏ trứng gà được đặt trên chiếc mâm màu xanh dương” Tôi sẽ hướng dẫn học sinh chỉ ra hình ảnh so sánh trong câu trên là: "ông mặt trời" được ví "như lòng đỏ trứng gà". Hình ảnh nhân hóa là: "các bé sương tinh nghich nhảy nhót.'’ Từ đó, tôi đưa ra một số câu và yêu cầu học sinh tìm từ thích hợp điền vào chỗ chấm để tạo thành câu văn có hình ảnh so sánh.- Nhìn từ xa, cây đa………một vệ sĩ âm thầm bảo vệ làng em.- Trái sầu riêng lủng lẳng trên cành.…….những tổ kiến.Ở dạng bài này,các em có thể lựa chọn một trong những từ ngữ sau để điền vào chỗ chấm cho phù hợp: như, giồng như, tựa, như là, giống hệt Trong quá trình tập diễn đạt nội dung, có thể gợi ý bằng các câu hỏi:- Ta có thể tả lá của cây đa bằng từ nào? (chiếc quạt mo, quạt ba tiêu, cánh quạt)- Cành cây trông giống gì? (giống cánh tay của người mẹ ôm ấp đàn con…)- Rễ cây đa như thế nào ? (trồi lên mặt đất như những con rắn khổng lồ)Đối với biện pháp nhân hóa cũng làm tương tự, đây là biện pháp nghệ thuật quen thuộc với các em. Nhân hóa là gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật… bằng những từ ngữ vốn được dùng để gọi hoặc tả con người làm cho thế giới loài vật, cây cối, đồ vật trở nên gần gũi với con người, biểu thị được những suy nghĩ, tình cảm của con người.Ví dụ: Thân cây đa khô ráp vì nắng gió. Cụ đa già thật giản dị khoác lên mình một bộ áo màu nâu, sần sùn, bạc phếch theo tháng năm…Khi dùng biện pháp nhân hóa trong miêu tả các em dễ dàng nhận thấy tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó là làm cho câu văn hay hơn, sinh động hơn.

Bên cạnh đó, văn miêu tả là loại văn giàu cảm xúc, những rung động, những nhận xét tinh tế, ngôn ngữ miêu tả giàu xúc cảm và hình ảnh. Tình cảm là phải là thứ gò ép, bắt buộc, tình cảm ấy phải chân thực, hồn nhiên, xuất phát từ chính tâm hồn của các em. Chính vì vậy, tôi đã định hướng cho học sinh khi miêu tả phải có hứng thú, say mê thì mới bộc lộ được cảm xúc.

Ví dụ: Khi tả cây cối, đồ vật hay con vật mà em yêu thích, các em phải xem nó như một người bạn thân, gần gũi, chia sẻ buồn vui: đùa giỡn cùng em, cùng ngắm trăng, ôm nó vào lòng vuốt ve âu yếm, ngắm từng cử chỉ động tác dáng điệu …

Việc lồng cảm xúc vào bài văn miêu tả là việc làm cần thiết và vô cùng quan trọng. Tôi thường yêu cầu học sinh đưa ra những suy nghĩ cảm xúc, nhận xét về một sự vật hiện tượng nào đó. Tôi cũng thường sưu tầm những bài văn hay, phân tích cho học sinh thấy được miêu tả là phải giàu cảm xúc, phải xuất phát từ tình cảm yêu thương cỏ cây, loài vật. Tôi thiết nghĩ, khi các em có được cảm xúc thẩm mĩ trong tâm hồn thì biết rung động trước cái đẹp, những cảnh đẹp gần gũi, thân thương và sẽ thấy thêm yêu quê hương, đất nước, con người. Do đó bài văn sẽ tránh được nhược điểm khô khan, liệt kê mà thấm đượm cảm xúc của người viết.

3.6. Giải pháp 6: Chú trọng, nâng cao chất lượng tiết trả bài Tập làm văn

Một khâu cuối cùng và cũng là khâu quan trọng trong khi dạy học sinh viết văn miêu tả là tiết trả bài. Chấm bài và chữa bài chính là đánh giá những ưu điểm, tồn tại, hạn chế của học sinh. Giúp các em nhận ra lỗi, rút kinh nghiệm cho những bài viết lần sau. Từ đây các em học tập được những cái hay của các bạn trong lớp. Chính vì vậy, khi chấm bài, tôi luôn tâm niệm rằng phải làm việc một cách nghiêm túc, kỹ càng, chính xác bởi vì bài văn là kết quả lao động sáng tạo của các em. Người giáo viên cần phải động viên khích lệ thành công của học sinh dù là nhỏ nhất. Không được qua loa, đại khái hoặc giận dữ, bực bội, có những lời nhận xét không đúng mực để lại trên bài làm sẽ ảnh hưởng đến hứng thú, niềm tin của học sinh.

Tôi luôn ghi lại các lỗi của học sinh theo từng loại: Lỗi đặt câu, lỗi diễn đạt, lỗi chính tả, lỗi dùng từ,…và ghi lại những từ, câu, đoạn văn hay.

Nhận xét chung về ưu, nhược điểm trong bài viết của học sinh. Học sinh có thể tự cộng tác, trao đổi để phát hiện ra lỗi của mình, của bạn chia sẻ tìm cách sửa câu, từ,..

Trong giờ trả bài: Tôi đưa ra một số nhóm lỗi mà học sinh mắc phải. Tổ chức cho học sinh thảo luận, chia sẻ theo nhóm cộng tác để các em trao đổi bài làm của mình sau đó sửa chữa bài viết của mình. Từ đó, học sinh sẽ nhận thấy rõ ưu, nhược điểm trong bài làm của mình, của bạn và biết tự sửa chữa hoặc viết lại đoạn văn của mình cho đạt yêu cầu. Sau những lần trao đổi cụ thể như vậy sẽ giúp học sinh tránh được những lỗi không đáng có trong thực hành viết văn và trong cả giao tiếp trong cuộc sống hàng ngày.

Tôi luôn quan tâm kịp thời ghi nhận, khích lệ những tiến bộ của học sinh dù là nhỏ nhất và hãy dành cho các em những lời khen phù hợp.

Ví dụ: “Bài này em viết có tiến bộ, câu văn có hình ảnh, cố gắng em nhé!”. “Cô hài lòng về bài văn của em. Câu văn rõ ràng, hình ảnh sinh động.”. “Một số câu văn của em hay, sáng tạo, tự nhiên, cô rất thích!”,...

Bài viết của học sinh lớp 4A

Khi đọc những lời nhận xét trên tôi tin rằng các em rất phấn khởi, thích thú, tự tin hơn và phát huy được khả năng vốn có của bản thân mình.

Trong các giờ trả bài tôi thường xuyên chụp những câu, đoạn, bài văn hay, đạt điểm cao của học sinh trong lớp đưa lên màn hình tivi để học sinh quan sát, khích lệ và biểu dương. Sau đó, tôi yêu cầu các em đọc và tôi sẽ đặt ra một số câu hỏi để các em suy nghĩ và trả lời.

Ví dụ: Nêu cảm nhận của em về đoạn văn, bài văn em vừa đọc ? Bài làm của bạn có gì hay ? Hay ở chỗ nào ? Bạn đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào ? Em học tập được gì từ bạn ?...

Khi các em trả lời được các câu hỏi của tôi thì đó cũng là những điều các em học tập được từ chính bạn mình. Ngoài ra trong quá trình dạy học tôi tích lũy nhiều bài văn hay của những học sinh khóa trước, tôi đọc cho các em nghe và cùng nhau phân tích về cái đẹp cái hay, cái cần học tập trong từng bài văn.

III. KẾT QUẢ VÀ ỨNG DỤNG

1. Kết quả đạt được (bảng so sánh)

Bắt đầu năm học 2022 - 2023, tôi đã vận dụng những biện pháp nêu trên cùng với sự nỗ lực cố gắng của các em học sinh, đến giữa học kì II tôi tiến hành khảo sát.

Đề bài: Em hãy tả một cây bóng mát mà em yêu thích. Thu được kết quả như sau:

Nội dung cần đạt

Thời điểm khảo sát/Số học sinh đạt

Đầu

năm học

Giữa học kì II

SL

TL

SL

TL

Bài viết đúng yêu cầu, từ ngữ giàu hình ảnh, sử dụng biện pháp nghệ thuật, bài văn giàu cảm xúc.

2

9,5%

14

66,7%

Bài viết đủ bố cục, câu diễn đạt đủ ý, từ ngữ còn thiếu hình ảnh, ít cảm xúc, biện pháp nghệ thuật.

16

76,2%

6

28,6%

Bài viết chưa đạt yêu cầu

3

14,3%

1

4,7%

Nhìn vào bảng kết quả, tôi thấy các em trong lớp đã viết được bài văn miêu tả cây cối, đảm bảo bố cục 3 phần, lời văn mạch lạc, rõ ràng đặc biệt đã có nhiều em viết bài giàu hình ảnh, sử dụng câu văn sáng tạo và nhiều câu đã sử dụng nhân hóa, so sánh làm cho bài văn sinh động hơn hơn. Qua đó, các em phát triển được một số năng lực phẩm chất cơ bản như: Tự giải quyết vấn đề, chủ động, sáng tạo, óc thẩm mĩ… Trong giờ học tôi thấy các em hứng thú, say sưa, tập trung hơn tạo nên những tiết học Tập làm văn thật sự hiệu quả.

Qua việc nâng cao kĩ năng viết văn miêu tả đã góp phần nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn lớp 4. Kết quả khảo sát thu được như sau:

Số HS

Hoàn thành tốt

Hoàn thành

Chưa hoàn thành

Ghi chú

SL

%

SL

%

SL

%

21

14

66,7

6

28,6

1

4,7

2. Ứng dụng

Các giải pháp tôi đưa ra đã được ứng dụng vào việc đổi mới dạy - học viết văn miêu tả trong phân môn Tập làm văn và một số bài của phân môn Luyện từ và câu ở khối lớp 4 tại trường tôi. Ngoài ra, các giải pháp này còn có thể áp dụng linh hoạt ở khối lớp 5. Việc áp dụng giải pháp này không gây tốn kém mà đem lại hiệu quả cao.

IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

1. Kết luận

Khi các giải pháp được đưa vào thực hiện trong các tiết Tập làm văn miêu tả đã phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong tất cả các hoạt động học tập và thực hành. Giáo viên đã thực hiện quan điểm tích hợp trong dạy học nên học sinh cảm thụ được cái hay, cái đẹp trong trong văn miêu tả. Học sinh viết được những câu văn, bài văn hay được đánh giá cao đã mang lại cho các em niềm yêu thích và đam mê môn học.

Giải pháp này mang lại hiệu quả cho giáo viên trong việc dạy học môn Tiếng Việt nói chung và phân môn Tập làm văn nói riêng. Học sinh phát triển kiến thức kĩ năng, năng lực, phẩm chất phù hợp với yêu cầu đổi mới.

Có nhiều cách để viết bài văn miêu tả và cũng có nhiều giải pháp để dạy văn miêu tả. Để thực hiện thành công những bài văn văn miêu tả, mỗi giáo viên đều phải thực hiện tốt một số yêu cầu sau:

- Cần nắm chắc mục tiêu môn học, bài học để có xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp với từng đối tượng học sinh của lớp mình.

- Giúp học sinh hiểu rõ đặc điểm cơ bản của văn miêu tả: Miêu tả là thể loại văn dùng lời nói có hình ảnh và có cảm xúc làm cho người nghe người đọc hình dung một cách rõ nét, cụ thể về người, vật, cảnh vật, sự việc như nó vốn có trong đời sống.

- Định hướng học sinh cách quan sát đối tượng miêu tả, cách lựa chọn hình ảnh, điểm nổi bật, nội dung miêu tả phù hợp với thực tiễn cuộc sống.

- Luôn tìm tòi, trau dồi kiến thức và trình độ hiểu biết với đồng nghiệp. Linh hoạt và sử dụng thật tốt những ưu điểm trong từng phương pháp giảng dạy.

- Hướng dẫn học sinh tích luỹ vốn từ ngữ miêu tả và làm giàu trí tưởng tượng của các em trong khi làm văn miêu tả.

- Phối hợp với nhà trường tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp để học sinh có cơ hội tích luỹ vốn hiểu biết và bồi dưỡng tâm hồn trong sáng, giàu cảm xúc cho tất cả các em.

- Thường xuyên kiểm tra, đánh giá mức độ làm bài của học sinh. Từ đó, kịp thời nhận xét, động viên những em có sự tiến bộ và giúp đỡ những em còn chưa hoàn thành yêu cầu của bài học.

Để giúp học sinh có những bài văn miêu tả đạt được như mong muốn chúng ta không chỉ dạy dỗ các em bằng những kiến thức mà còn bằng cả tấm lòng, trách nhiệm, lương tâm và năng lực nghề nghiệp

2. Kiến nghị

- Lựa chọn hình thức tổ chức các hoạt động phù hợp với từng đối tượng học sinh để phát huy một cách tốt nhất năng lực, phẩm chất của các em.

- Thường xuyên tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học định hướng phát triển năng lực học sinh đặc biệt với phân môn Tập làm văn.

- Hàng năm, Phòng Giáo dục tổ chức những cuộc giao lưu về văn hay, chữ đẹp nhằm tạo cơ hội cho học sinh phát triển năng lực của bản thân.

Trên đây là một số giải pháp của cá nhân tôi đã thực hiện trong quá thời gian vừa qua, rất mong nhận được sự góp ý của lãnh đạo, các bạn đồng nghiệp để sáng kiến của tôi được hoàn thiện và có khả năng áp dụng rộng rãi hơn./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Minh Thuyết, (2019), Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 4 tập 1, Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam

2. Nguyễn Minh Thuyết,( 2020), Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 4 tập 2, Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam

3. Hoàng Lê Bách, ( 2019, 2020, 2021, 2022), Tạp trí Văn học tuổi trẻ, Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam

4. Nguyễn Minh Hoàng, (2020), Từ điển Tiếng Việt, Nhà xuất bản từ điển Bách Khoa.

5. Trần Đức Niềm - Lê Thị Nguyên, (2005, 2006), Những bài văn mẫu của Nhà Xuất bản Tổng hợp Thành Phố Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm