Nhà sàn Tây Nguyên và những điều bạn chưa biết

Nguồn gốc nhà sàn Tây Nguyên

Nhà sàn Tây Nguyên có nguồn gốc từ nhu cầu thích nghi với điều kiện địa lý và khí hậu khắc nghiệt của vùng cao nguyên miền Trung Việt Nam. Những ngôi nhà này được xây dựng để bảo vệ cư dân khỏi lũ lụt, sạt lở, thú dữ và côn trùng.

Đặc điểm nhà sàn Tây Nguyên

Nhà sàn Tây Nguyên được xây dựng nhờ sự chung tay của gia chủ và dân làng. Đặc điểm chung của các ngôi nhà sàn là kiến trúc độc đáo, với sàn nhà được xây cao trên trụ gỗ hoặc bê tông, mái nhà được làm từ các vật liệu thô sơ tự nhiên, quen thuộc với đồng bào như lá tranh, cây lồ ô, tre nứa.

Những ngôi nhà sàn Tây Nguyên thường có sự thông thoáng tốt, có đặc tính điều chỉnh được nhiệt độ do sử dụng chủ yếu là gỗ rừng tự nhiên, những ngôi nhà sàn mang lại cảm giác mát mẻ vào mùa hè và ấm áp khi mùa đông đến.

Mỗi dân tộc trên cao nguyên Tây Nguyên đều có một cách thiết kế nhà sàn riêng biệt, không sao chép, không lẫn vào đâu. Từ cấu trúc đơn giản nhưng vững chắc đến các chi tiết trang trí tinh tế, mỗi ngôi nhà đều mang đậm dấu ấn văn hóa và truyền thống của từng dân tộc.

Khác biệt rõ ràng nhất là về kiểu dáng và cấu trúc của các ngôi nhà. Mặc dù chúng đều được xây dựng dựa trên nguyên lý cơ bản là sàn cao và mái lá, nhưng nhà của dân tộc Ede thường có sàn nhà rộng lớn và mái nhà cong, trong khi nhà của dân tộc Bahnar lại có sàn nhà cao và mái nhà vuông.

Chức năng của nhà sàn Tây Nguyên

Nhà sàn Tây Nguyên không chỉ là nơi ở mà còn là trung tâm của đời sống văn hóa và xã hội của các dân tộc thiểu số. Đây là không gian gặp gỡ, trao đổi, tổ chức các hoạt động văn hóa truyền thống và đưa ra quyết định về các vấn đề của buôn làng.

Nhà sàn cũng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cư dân khỏi tác động của môi trường như lũ lụt, ẩm ướt và côn trùng. Sau khi thu hoạch, người dân cũng có thể sử dụng các gian nhỏ để lưu trữ lương thực và thực phẩm khô.

Kiến trúc nhà sàn Tây Nguyên

Vật liệu

Những ngôi nhà sàn Tây Nguyên thường được xây dựng bởi dân làng, vật liệu xây dựng chủ yếu là những nguyên liệu tự nhiên như lá tranh, tre, nứa, và dây mây.

Tây Nguyên là vùng đất đa dạng dân tộc, mỗi dân tộc lại có thiết kế nhà sàn riêng phản ánh văn hóa đặc trưng của họ. Nhờ vào tính chất tự nhiên của gỗ rừng, những ngôi nhà sàn mang lại sự mát mẻ vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông.

Việc sử dụng gỗ làm vật liệu xây dựng là một sự sáng tạo của cộng đồng dân tộc Tây Nguyên, chứng tỏ khả năng khéo léo tận dụng những nguồn tài nguyên thiên nhiên để bảo vệ và tạo ra môi trường sống bền vững.

Kết cấu nhà

Với chế độ sống đa thế hệ, những ngôi nhà sàn Tây Nguyên thường có từ 3 đến 7 gian, tuỳ vào số lượng gia đình. Kích thước nhà thường dao động từ 5,6m đến 7m, với mỗi gian rộng khoảng 3m.

Nhà sàn Tây Nguyên được xây dựng với cấu trúc vững vàng, đảm bảo an toàn cho cư dân trong mọi điều kiện thời tiết. Sàn nhà cao giúp tránh lũ lụt, trong khi mái lá và rạ giúp điều chỉnh nhiệt độ và độ ẩm.

Xây dựng nhà sàn đòi hỏi nhiều thời gian và công sức, và yêu cầu sự đồng lòng của cả làng. Gỗ pơ mu được xếp chồng lên nhau hoặc ghép mấu để tạo ra kết cấu vững chắc.

Cầu thang lên nhà thường được làm từ các thân cây lớn, với bảy bậc thang được chạm khắc thủ công. Mái nhà có thể là mái tranh hoặc mái tôn, đôi khi thay thế bằng mái ngói do vật liệu mái tranh khá quý hiếm.

Các loại nhà sàn ở Tây Nguyên

Ở Tây Nguyên có ba dạng nhà sàn phổ biến đó là nhà sàn thuộc dạng kiên cố, nhà sàn dạng bán kiên cố, nhà sàn dạng tạm bợ.

Nhà sàn kiên cố

Nhà sàn kiên cố là dạng nhà sàn được xây dựng với cấu trúc vững vàng, chắc chắn bằng những thân cây gỗ lớn, có sàn rất cao. Điều này mang lại sự an toàn cho cư dân và tránh thú dữ trong rừng xâm nhập. Những ngôi nhà sàn kiên cố thường được xây dựng và sinh sống bởi các dân tộc người Sê đăng, Jrai hoặc Êđê.

Nhà sàn bán kiên cố

Nhà sàn dạng bán kiên cố, còn được biết đến với tên gọi nhà mu rùa, thường thuộc sở hữu của các dân tộc người Jẻ, Catu, Mnâm, Ka Dong... Cột nhà thường được làm từ các loại cây gỗ loại vừa phù hợp cho việc xây dựng nhà ở.

Kiến trúc của nhà mu rùa thường có mái tranh được thiết kế theo hình Ovan, với hai đầu mái là gỗ nhọn như sừng trâu. Sàn nhà thường được xây thấp và được lợp bởi các tấm ván lâu đời.

Nhà sàn tạm bợ

Nhà sàn dạng tạm bợ là nhà sàn của dân tộc phía Nam như người Jẻ Triêng, Mnông,… đây là những dân tộc có tập quán du cư nên nhà sàn của họ làm dạng nhà trệt bằng vật liệu không đảm bảo bền chắc.

Các cột nhà chỉ được làm tạm bợ bằng các loại cây nhỏ bằng bắp tay. Điểm đặc biệt là mái nhà sàn tạm được lợp tranh và rủ sát mặt đất. Nhà thường có hai cửa ra vào và thiết kế hình Ovan.

Nhà sàn Tây Nguyên không chỉ là nơi ở mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết của dân tộc, là điểm tự hào trong sự đa dạng văn hóa của Việt Nam.